Mẹ đơn thân có được tự chọn họ cho con không

Thưa Luật sư, cạnh nhà tôi có chị hàng xóm là mẹ đơn thân. Khi chị đi khai sinh cho cháu bé mới sinh, chị khai họ của cháu theo họ chị nhưng cán bộ hộ tịch yêu cầu chị phải xác định cha đẻ của cháu bé để ghi theo họ cha. Tôi muốn hỏi trường hợp của chị có thể lựa chọn họ cho con tùy thích không?

1. Cơ sở pháp lý:

Bộ luật Dân sự năm 2015;

Nghị định 123/2015/NĐ-CP hướng dẫn Luật Hộ tịch năm 2014.

2. Luật sư tư vấn:
1. Quy định về việc lựa chọn họ cho con khi khai sinh

Việc xác định họ cho con được quy định cụ thể trong các điều khoản dưới đây:

1. Họ của cá nhân được xác định là họ của cha đẻ hoặc họ của mẹ đẻ theo thỏa thuận của cha mẹ; nếu không có thỏa thuận thì họ của con được xác định theo tập quán. Trường hợp chưa xác định được cha đẻ thì họ của con được xác định theo họ của mẹ đẻ. (Khoản 2 Điều 26 Bộ luật dân sự năm 2015)

2. Họ, chữ đệm, tên và dân tộc của trẻ em được xác định theo thỏa thuận của cha, mẹ theo quy định của pháp luật dân sựvà được thể hiện trong Tờ khai đăng ký khai sinh; trường hợp cha, mẹ không có thỏa thuận hoặc không thỏa thuận được, thì xác định theo tập quán. (điểm a Khoản khoản 1 Điều 4 Nghị định 123/2015/NĐ-CP)

3. Trường hợp chưa xác định được cha thì khi đăng ký khai sinh họ, dân tộc, quê quán, quốc tịch của con được xác định theo họ, dân tộc, quê quán, quốc tịch của mẹ; phần ghi về cha trong Sổ hộ tịch và Giấy khai sinh của trẻ để trống. (Khoản 2 Điều 15 Nghị định 123/2015/NĐ-CP)

Tư các quy định trên khi thực hiện thủ tục khai sinh cho con, có thể xảy ra một trong hai trường hợp như sau: Xác định được cha, mẹ và Chưa xác định được cha, mẹ của trẻ. Rơi vào từng trường hợp, việc lựa chọn họ cho trẻ khi khai sinh sẽ có những cách thức khác nhau.

Trường hợp 1: Đã xác định được cha hoặc mẹ trẻ.

Để chọn họ cho con, cha, mẹ trẻ có thể lựa chọn một trong các cách sau:

Cách 1: Theo thỏa thuận của cha, mẹ trẻ. Theo phương án này luật không có quy định bắt buộc con chỉ được mang họ cha. Nên nếu muốn mang họ mẹ cha và mẹ chỉ cần nhất trí về việc để con mang họ mẹ. Trường hợp này cha mẹ trẻ nên thể hiện sự nhất trí thông qua một bản thỏa thuận nộp cùng với hồ sơ đăng ký khai sinh.

Cách 2: Xác định theo tập quan tại địa phương nơi trẻ khai sinh nếu cha mẹ không thỏa thuận hoặc thỏa thuận không được (có sự không đồng nhất trong việc để con theo họ cha hay theo họ mẹ). Thông thường, tập quán ở nhiều địa phương là con sẽ được khai sinh theo họ của cha. Nên nếu cha mẹ trẻ có mâu thuẫn hoặc không lựa chọn được thì cán bộ hộ tịch sẽ xác định họ của trẻ mang họ cha theo tập quán đó. Ngược lại, với những địa phương có tập quán con mang họ mẹ, cán bộ hộ tịch sẽ ghi họ của trẻ trong giấy khai sinh theo họ của mẹ nhưng trường hợp này khá ít, chủ yếu vẫn là con mang họ cha.

Trường hợp 2: Chưa xác định được cha hoặc mẹ hoặc cả cha và mẹ trẻ.

Căn cứ vào các quy định trên, khi khai sinh cho trẻ:

- Nếu chưa xác định được cha đẻ: họ của trẻ sẽ lấy theo họ của mẹ đẻ;

- Nếu chưa xác định được mẹ đẻ: người cha phải thực hiện thủ tục xác định cha con trước hoặc đồng thời với thủ tục khai sinh, họ của con trong giấy khai sinh sẽ được đặt theo họ cha đẻ.

- Nếu chưa xác định được cả cha và mẹ, việc xác định họ cho trẻ được quy định như sau:

Trường hợp trẻ em bị bỏ rơi, chưa xác định được cha đẻ, mẹ đẻ và được nhận làm con nuôi thì họ của trẻ em được xác định theo họ của cha nuôi hoặc họ của mẹ nuôi theo thỏa thuận của cha mẹ nuôi. Trường hợp chỉ có cha nuôi hoặc mẹ nuôi thì họ của trẻ em được xác định theo họ của người đó.

Trường hợp trẻ em bị bỏ rơi, chưa xác định được cha đẻ, mẹ đẻ và chưa được nhận làm con nuôi thì họ của trẻ em được xác định theo đề nghị của người đứng đầu cơ sở nuôi dưỡng trẻ em đó hoặc theo đề nghị của người có yêu cầu đăng ký khai sinh cho trẻ em, nếu trẻ em đang được người đó tạm thời nuôi dưỡng. (Khoản 2 Điều 26 Bộ Luật Dân sự năm 2015)

2. Mẹ đơn thân lựa chọn họ cho con khi khai sinh

Khái niệm mẹ đơn thân có thể được hiểu như sau: Mẹ đơn thân là phụ nữ chưa kết hôn hoặc đã kết hôn nhưng ly hôn hoặc mất chồng, hiện đang nuôi con một mình. Như vậy, khi khai sinh cho con, nếu;

- Chị bạn chưa kết hôn, người cha không yêu cầu nhận con: Họ của con sẽ được xác định theo họ của mẹ đẻ. Chị bạn có thể lựa chọn một họ khác nếu tập quán tại địa phương nơi cháu bé khai sinh cho phép chọn họ của con không theo họ cha, mẹ. Tuy nhiên, khả năng này rất thấp.

- Nếu chị bạn đã kết hôn nhưng ly hôn, hoặc góa chồng. Với trường hợp đã ly hôn, chị bạn và cha cháu có thể thỏa thuận về họ cho con. Nếu không thỏa thuận được thì xác định theo tập quán tại địa phương. Với trường hợp góa chồng, họ của con thường được xác định theo tập quán nơi đăng ký khai sinh.

Như vậy, đối với trường hợp của chị bạn, nếu chị bạn chưa kết hôn và cha đẻ của cháu bé cũng không có yêu cầu nhận con thì chị bạn có thể khai họ cháu bé theo họ của chị bạn mà không phải cung cấp thông tin của người cha như cán bộ hộ tịch yêu cầu.


Rất mong nhận được sự hợp tác!

Trân trọng./.